Gıdık (fındık toplama sepeti) yapımı./Em.Öğrt. Şakir Sağlam
Örme işinde kullandığımız şeritlere ÖZ denilmektedir.
Bazı önemli notları önceden söyleyelim:
Öz kestane ya da fındık çubuklarından soyulur-çıkarılır. Kestane daha dayanıklı-kuvvetlidir. Kalın şeritler kalın fidelerden alınır. Yaş olduğu zamanlarda alınmalıdır ki; kolayca eğilip, bükülsün. Kuruyan özler, su içinde bir gün bırakılmalıdır. Fidelerin kabuklarından dört tarafından öz alınır. Haliyle kabuğu soyulunca, ortada yuvarlak bir çubuk kalır. İster yeniden öz alınır, istenirse yuvarlak olarak sepet ağzı çevresine sarmak üzere bıçakla ve özenle yontularak sonraya bırakılır. Kalın saplı ve çeliği iyi olan bıçak olursa işimiz kolaylaşır.
Başlayabiliriz:
Fındık ya da kestane fidelerinin budak izi az, düz ve uzun boylu olanlarından yeterince keselim. Öreceğim gıdık için orta kalınlıkta beş fide yeter. Dal ve budak izini bıçakla temizledim. Çakı bıçağı da olabilir. Ama eldiven giymeliyim. Yoksa eller çabuk yorulur. Hatta deri soyulup, parmaklar yara olabilir. Eğer kabuklu öz istiyorsam, fideleri soymam. Karışık istiyorsam, fidelerin kabuklarını öze başlamadan önce soymalıyım.
Öz almaya fidenin kalın tarafından başlayacağım. Özün kalınlığını ayarlayabilirim. Bıçakla açacağım derinlik, özün kalınlığını ve genişliğini belirler. Özün kalın tarafına ve uç kısma 7-10cm uzaklığına V gibi bir derinlik oydum. İki tarafını iki elimle tutarak, fideyi dizime dayadım. Dizime dayadığım yer Vnin uzun tarafına yakın olmalıdır ki, iki elimle kendime doğru gerdiğimde çatlasın. Çatlatamazsam daha dayanıklı olan bir araçta-yerde germeyi ve çatlatmayı deneyeceğim. Kalın fideler genellikle zor çatlar. Çatlattım. Elimin tuttuğu yeri değiştirerek çatlatmayı sürdürüyorum. Bu arada çatlamanın aynı kalınlıkta olmasını sağlamalıyım. Bunun için çatlayan ucu da (elim yer değiştirdikçe), kısa tarafı tutan elime alıyorum. Ya da kısa tarafı tutan elimi şöyle tutuyorum: İşaret parmağım ve baş parmağım ile çatlayan özü ve fidenin kısa tarafını da diğer üç parmağım ile avucumda tutuyorum. Özü boş bırakmıyorum yoksa fide dizime dayadığım yerden-ortadan kırılır.
Özleri aldım. Sıra temizlemeye geldi. Uygun bıçağı bir elime ki, ben sağ elimi kullanırım. Sol elime de özü alıyorum. Dizimin üzerine bir yontma bezi bağladım.
Üzerine sol elimdeki özü yatırdım. Sağ elimdeki bıçağı da yana doğru eğdim ve özün üzerine, ağzı ayaklarıma dönük olarak yatırdım. Burası önemli: Bıçağın yatışı ve ağzının öz üzerindeki duruşu yontma derinliğimi belirleyecek. Bıçak sabit duracak. Sol elimdeki özü kendime doğru yavaşça çektim. Temizlenmeye başladı. Bunu sürdürerek özlerimi temizledim. Elimiz alıştıkça iş kolaylaşır.
Örmeye başlıyorum. Aynı kalınlıkta ve uzunlukta yedi öz seçtim. Sayı tek olacak ki; örgü bir alt bir üstten sürdürülebilsin. Özleri ortaya yakın bükeceğim. Ama gene de bir tarafı kısa olmalı. Bükeceğim yerden iki elimle tuttum özü. Bir eli sağa diğerini sola bükünce öz kırılmadan bükülür. Sepetin ağız genişliğini hesapladım ve ikinci bükme yerini belirledim. Bu kez az önce yaptığımın tersi bükmeyi yaparak (Resim-1) yedi özü de tamamladım. Bir kısa bir uzun özü yan yana getirdim ve aynı yöne bakmalarını sağladım. İple iki yerden bağladım.(Resim-2) Sonra ağız kısmından yere oturttum ve özleri uca yakın bağladım. Simetrik olması için ayarladım.
Bir öz aldım, bir alttan bir üstten geçirerek tüm ağız kısmını tamamladım. Uzun olduğundan devam ediyorum. Bu kez üstten giden özün tersi olmakta ve üstte olan özün altından geçiyorum. İşte örgü tutmaya başladı. Bittiği noktada, özü yine iple bağlıyorum. Böylece çözülmeden, boşa düşmeden örgüyü sürdüreceğim. Bitince ipleri keser temizlerim. Eğer iki renkli yapacaksam yani beyaz (kabuğunu soyduğum) ve kabuklu olarak yapacaksam, yeterince beyaz örünce, değiştirir ve yeterince kabuklu örerim. Bu arada özlerin ucunu bir araya getirerek bağlarım. Bu ördükçe, sepetin daralmasını sağlar. İstediğim boyda ördüm. Şimdi sepetin altını kapatmalıyım. Bağladığım yerdeki ipleri çözdüm, yeterince daralmış. Ayarladığım yerden özün ucunu kırmadan büktüm ve karşısındaki özün yanına, örgünün arasına sıkıştırdım. Üstüne yanındaki ve onun yanındaki özü büktüm ve sıkıştırdım. Tümünü tamamladım. Yeniden örgüyü sürdürüyorum. Delikler kapandı. Örgü bitti.
Ağzın üst kısmı dayanıklı olsun ve dağılmasın istiyorum. Amacım sepetin ağzını sağlamlaştırmak. Buraya örmek için önceden ayırdığım yuvarlak çubuk – özü alıyorum. Özün kalın ucunu yontarak incelttim ve sepetin ağzına getirip bir ucunu bağladım. Kırılmasın diye alıştırarak büküyorum. Birleştiği yeri yontmalıyım. Bağladığım önceki uca uysun diye bu ucu da alıştırarak yonttum ve bağladım. Yeni öz alıp, bir yerden başlayarak bu çubuğun çevresini dolanacağım. özlerin birinin arasına, örgünün içine sıkıştırdım. Sonra öteki ucu sepetin ağız kısmında Resim-1 deki bükülmüş özün altından ve yuvarlak çubuğun üzerinden sarmaya başladım. Aralıklı olmazsa hoş görünür. Öz kısa gelince ucunu yine örgünün arasına sıkıştırdım. Ek yapacağım. Yeni öz alıp aynı işi, sarmayı sürdürdüm. Bitince özün ucunu gene aynı önceki gibi örgünün arasına sıkıştırdım. Bitti. Bozulmasın diye örgü sırasında bağladığım ipleri temizledim.
Belimin kalınlığına uygun ip hazırladım. Sağlam olmalı ki; gıdık dolu iken taşısın. Bunu da örgü olarak yapabilirim.
Bir ucunu GARAVU’ya bağladım. (Resim-3) Öteki ucunu gıdığın ağızına yakın sağlam öze bağlayarak belime astım.
Fındık toplamaya gitmeden önce öz artanlarını, yonttuğum parçalar ile değerlendirmek istedim.
Yonttuğum özlerden kalanlarla, bir portre çalıştım.