Aşılı meyveleri çoğaltalım…
Aşı zamanı; ağaçların çiçeklenmeden hemen önceki yani tomurcuklu halidir.
Karadeniz bölgesi neredeyse Akdeniz iklim tipindeki tüm meyveleri karadeniz insanına sunmaktaydı. Ancak çay ekiminden sonra her şey değişti. Bu gün az çeşit meyve ve kilo olarakta az üretilmekte.
Bu durumu Karadeniz insanı biliyor. Çay parası ödenmediği halde, alışkanlıklardan dönülemiyor. Çay sökmek ayrı bir külfet ve maddi kayıp. Haliyle söküm geriye kalıyor. Bir ara devlet ceza kesiyordu, kota fazlasını sökmeyenlere.
Buna rağmen olan meyveleri aşılamalı, hatta satılan ziraatin aşılı fidanından alıp dikmelidir.
Biz, bu işte çok gerekli olacak AŞI yapmayı anlatacağız.
Aşı çeşitleri çoktur. Anlatacak olduğumuz KALEM AŞI dır. Kimleri yarma aşı da demektedir. Köyümüzde yaptığımız aşılarn tümü büyümüş ve meyvesi yenmiştir. Aynı titizlik gösterilirse sonuç başarılı olacaktır. Ayrıca yetişkinlerimizin, aşı konusunda deneylerinden yararlanmalıdır.
Fide seçimi:
Aşı yapılacak fide taze olmalı, kartlaşmadan seçilmelidir. Fidenin bel kalınlığı ortalama, yetişkinlerin baş parmağı kalınlığında olmalıdır.
Fide 1m. yüksekliğinde testere ile yatay olarak kesilir. R1
(R1. resmin içindeki 1. fide) Kesilirken önemlidir: Kesilen iki taraf biribirinden ayrılırken kabuk soyulup, yırtılmamalıdır. Keskin bir bıçakla kesilen fidenin üst yüzeyi yeniden 1mm. kalınlığında düzeltilmelidir. Çünkü yüzey pürütklü kalırsa, aşı kalemi ile sıkıca yapışmaz. Düzeltme bitince fideyi ortadan yaracağız. Eğer kalem aşıyı kabuk altına saklayacaksak (R1. resmin içindeki 2. fide) gibi fidenin kabuğu yine 2cm kadar dikey olarak kesilir. İki yana doğru azıcık açılır. Aşı kalemi bu araya sıkıştırılacaktır. Aşı kalemi bir, iki ya da üçi tane olabilir. Yarığın iki tarafına birer aşı kalemi konursa, bir de kabuk altına konabilir, işte üç aşı kalemi olur. Ortadan yarmak için; dairenin çapından geçermiş gibi, fideyi ortadan ikiye ayıracağız. (R1. resmin içindeki 3. fide) Bunun ölçüsü ne kadardır? ortalama 2cm dir. Yani aşı kalemi bu araya sıkıştırılacaktır.
Aşı kalemi seçimi ve hazırlanması: Meyvesini beğendiğimiz ağacın dalından kalem alınır. Dalın en ucundan, sağlıklı görünümlü ve çizgi çizgi boğumlu olanı boğumdan 5cm gövde tarafından kesilir.(R2)
Kabuk altı için aşı kalemi hazırlayalım: Aşı kalemi bir taraftan ve boğumun hemen altından kalınlığının yarısı kadar dik açı olacak biçimde kesilir. Aşağıya doğru, açılan kabuk derinliği kadar, tek taraftan inceltilerek yontulur. Dışındaki kabuk kalacaktır.
Yarik için aşı kalemi hazırlayalım: Boğumun hemen altından ve tek taraftan, azıcık (1mm kalınlıkta) içeriye doğru bastırılarak, düz olmak üzere bıçakla kesilir. Tam karşı taraftan aynı işlem yapılır. Bu çıkıntılar az sonra yardığımız fidenin üst yüzeyi ile çakışacak çıkıntılardır. İki taraf gövde yönünde inceltilecek biçimde kesilir.(R2) İşte yarılan fidenin aralığına uyumu düşünülünce kesilecek ölçü belli olmuştur. Burada dikkat; aşı kaleminin kesilen inceltilen yerinin kesilmemiş olan iki tarafındaki kabuklar korunmalı, soyulmamalıdır.
Aşı kalemini yerleştirme: (R3 deki 1.fide resmi) Çift tarafını yonttuğumuz aşı kalemi, sivri ucu aşağıya gelecek biçimde yarıklara sıkıştırılmalıdır. Dikkat: Fidenin kabuğu ile kalemin kabuğu aynı seviyeye gelecek biçimde tutulmalıdır. Tek tarafını yonttuğumuz aşı kalemi kabuk altına ama açılan kabuğun içine sıkıştırılmalıdır. Çıkıntılı yerler mutlaka iyice fidenin üst yüzeyi ile yapışmalıdır.
Aşı kalemlerini bağlama: Kalemleri yerleştirdik ama sallanmasını da bir ölçüde önlemeliyiz. Bunun için ip ile bağlamalıyız. Gövde ve kalemlerin birleştiği yerin gövde tarafından kabuğu hırpalamayacak biçimde sıkıca bir kaç kez sararak bağlarız.
Bu kalemin öne doğru eğik tutulması yapışmayı kolaylaştırır. Bu nedenle iple bağlayıp, öne doğru hefifçe çekip gövdeye bağladığımız ipin öteki ucuyla düğümlenir.
Kumaş ve çamur ile bağlama: Killi değil ama dağılmayan toprak ıslatılarak çamur haline getirilir. (bazıları bal mumu kulanmakta) Önce aşı kalemlerinin dipleri sıvanarak, hava deliği kalmayacak biçimde doldurulur. Aşı kalemi ve gövdeyi ortaklaşa kapatacak kadar avuç içini dolduracak çamur ile doldurulur. Üzeri ince bir kumaş ile bir iki kat sarılır. Kalemin üst boşluğu suyu girsin diye, azıcık yağmur gevsek bırakılır. Gövde tarafınfaki boşluk ise toprak akmasın diye sıkı bağlanır. Kumaşın üzeri de bir kaç kez iple dönülür ve düğümlenir.(R3 deki 2.fide resmi)
Can suyu: Son olarak, gerek görülmese de, bağlanan kumaşın üzeri islatılır. kalemden aşağı azıcık su dökülür. Zamanla ıslatılır.
Aşıyı koruma: İş bitince, aşıyı hayvanlardan da korumalıdır. Tel ya da sepeti ters çevirip korumalık yapılırsa yararlı olur.
Dikiş ipini alma: Aşının tutması demek, (geç kalabilir) diğer dalların açtığı zamanda çiçek açması demektir. İşte o zaman dış ipler, kumaş ve çamur sökülür. Kalem bağlanan ip kesilip çıkarılır ama kalem sallanmamalıdır. Sonra yeni çamur yapılıp yeniden doldurulur, kuamaşla sarılır ve iple bağlanır. İyice tuttuğu zaman tüm ipler alınır ancak hayvanlardan koruma sürüdürlür.
Biz bu uygulamada üçlü kalemi kullandık. Üç ayrı kirazdan aldığımız kalemlerle aşılama yaptık. Bakımını yapamadık, oradan ayrıldığımız için. Üç kalem de tuttu. Görüldüğü gibi ağaç oldular. Ama ikisi kiraz verdi, yiyebiliyoruz.
İşte fotografıları…
Krazlar susuzluktan kurular. Önce kısa saplı kiraz kurudu.
NOT: Türkelli’de 1965 yılındaydı…Öğretmen okulunda okuyordum. Yine böyle üçlü bir deneme yapmıştım. Aşı tutmuş, meyveye başlamıştı. Köyün yaşlıları duymuş ve gelip kırıp atmışlardı o aşımı. (Anamın dediğine göre; “meyveyi orospu etmiş” demişler ve parçalamışlar.)
Yıllar geçti, sanırım 2002 de bir alman dergisi ödül alan profesörden söz ediyordu. Ne yapmıştı bilin bakalım. Toprak ve ekili alanlar azalınca, çeşitli meyveleri dikmeye yer kalmamış. Dar toprak alanlarında, tek gövde üzerinde bir kaç çeşit meyve üretebilir miyim diye denemeler yapmış. Başarısı ödüle değer görülmüş.
İşte dünya halleri…Almanya nireeee, Türkiye nire!
Aşı Yapmak / Şakir Sağlam