Kış Hazırlığı /Em.Öğrt. Mustafa Hacıalioğlu
Türkelli’de benim çocukluğum zamanında yapılan kış hazırlıklarından söz edeceğim.
Türkelli köy iken, yani tuza ve gaza para verip diğer ihtiyaçlarını kendileri karşılamaya çalıştığı dönemlerden. Bazı köylerde tuza para vermemek için tuzu tarlaya ekenleri de duyduk ama ondan söz etmeyeceğim. Gaza dedik; şimdiki gibi doğal gaz değil. Aydınlatma aracı olarak kullanılan lambalarda kullanılan gaz yağından söz ediyorum.
Türkelli köy iken dedik; çünkü, bir yerleşim yeri ekmeği para ile alıyorsa köy olmaktan çıkar. Türkelli köyü artık ekmeğe para veriyor.
GELELİM KIŞ HAZIRLIKLARINA :
EKMEK ; Herkes mısır yetiştirirdi.Toplanınca olgunlaşmış koçanlar ÇÖTEN’lere konur kışa saklanır. Kışın çötenden alınır. Tane haline getirilir. Buna GÜN DARISI denir. Su değirmeninde un haline getirilir. Kara ateş üzerinde ekmek için özel saclarda ekmek haline getirilir. Bazende kara ateşin alttaki kızgın taş ocak temizlenerek hamur buraya komar yapraklarının arasına konur. Üstü sac ile kapatılır. Saçın üzerinde de ateş yakılarak ekmek pişirilir.
Toplanan mısırlardan az olgunlaşmış olanlar, taş fırınlarda kurutulur. Tane haline getirilir. Ambarlarda saklanır. Buna FIRIN DARISI denir. Su değirmeninde un haline getirilir.
Mısırlar topluca un haline getirilmez. Kısa sürede bitecek şekilde ayarlanır. Çünkü : mısır unu dayanıksızdır. Acımtrak hale gelir, yenmez.
TURŞU : a . Taze Fasulye Turşusu : Yapılışını anlatmayacağım. Taze fasulyenin bol olduğu zamanlarda turşu konur. Genellikle taze fasulye kendi ürünüdür. Turşu büyük toprak mamulü küplere konur. Bu küpler, çok evde var olan YANLIK’lara ( eve bitişik olarak yapılmış olan evden giriş çıkışı olan üstü kapalı yer. ) konur. Kışın küpün üstünden üstünden alınarak tüketilir. Yemeklerin yanında söğüş olarak yenir. Kavurma yapılarakta yenir. Sulu yemek te yapılarak yenir.
b . Kiraz Turşusu : Kirazın bol olduğu zamanda turşusu konur. Taze fasulye turşusunda olduğu büyük küp değildir. Daha küçüktür. Kiraz turşusu çok yaygın değildir. Kiraz turşusu çok dayanıklı olmadığı için sonbaharda tüketilmeye başlanır. AĞASAR KİRAZI dediğimiz kiraz cinsi daha dayanıklıdır. Kiraz turşusu genellikle kavurması yapılarak yenir.
c . Yeşil Domates Turşusu : Yazın bol olduğu dönemde turşusu konur. İçerisine salatalık ta koyan olur. Yemeklerde söğüş olarak yendiği gibi kavurma yapılarak ta yenir.
d . Taflan ( Kara Yemiş ) Turşusu : Yapanları duyduk. Kiraz turşusu gibi tüketilir.
PEKMEZ : a . Dut Pekmezi : Yazın dut mevsiminde yapılır. Küçük küplere ( Testi ) konur. Kışın tüketildiği gibi her mevsimde yenen bir hazır yiyecektir. Bir tabağa konan dut pekmezinin yanına tereyağı ile birlikte çok güzel bir ikili olur. Ayrıca tabağa konan dut pekmezinin yanına konan SÜZME ( Ayrandan yapılır ) ilede iyi ikili oluşturur.
kiraz-üzüm toplama sepeti
b . Batum Üzümü ( Kokulu üzüm ) Pekmezi : Batum üzüzmü sonbaharda olgunlaşır. Toplanarak pekmez yapılır. Küçük küplere ( Testilere ) konur. Dut pekmezinin yenildiği gibi yenir. Ayrıca ; NARDAK yapılarakta tüketilir. ( NARDAK . Bardağın dibine uygun bir miktar pekmez konur. Su ile doldurulur. Karıştırılır. Şerbet gibi olur. Yemeklerin arasında sonunda içilir. )
c . Bozurma Üzümü ( Halk arasındaki adı ) Pekmezi : Çok yaygın yapılış tarzı yoktur. Bozurma üzümü ekşimtrak bir üzümdür. Herkeste bir veya iki ağaç üzüm olurdu. ( Bizim yörede üzüm asmaları ağaçlara sarılarak büyütülür. Onun için üzüm ağaçları denir.) Bozurma üzümü ham iken limon ve sirkenin olmadığı zamanlarda salataya sıkılırdı. Bozurma üzümü pekmezi yapılırken üzüm taneleri sıkılarak suyu çıkarılmaz. Çilek reçeli yapılır gibi taneler ayıklanır. Temizlenir. Usulüne uygun pişirilir. Reçel gibi. Çekirdekli üzüm pekmezi olur. Reçel pekmez karışımı bir şekilde tüketilir.
FIRIN KURUSU : Köyümüzde çok sayıda taş fırın vardır. Bu taş fırınlarda düğün şenlik gibi yemekli toplantıların ekmeği pişirilir.Yani mısır ekmeği. Mısır kurutulur. Taze fasulye fırın kurusu yapılır.
Taze fasulye fırın kurusu genellikle kışın yiyecek olarak tüketilir. Suda haşlanır. KAVURMASI veya DÖNDERMESİ yapılır. Ayrıca sulu yemek yapılarakta tüketilir.
Armutlar dayanıksız olur. Kışa saklamak zordur. SAREP armudu dediğimiz bir armut var ki ; dilimlenir fırında kurutulur. Fırın kurusu armut olur. ( Ara sıra bir avuç cebe atılır. Teker teker ağıza atılarak sakız gibi çiğnenir, yenilir.) Fırın kurusu armuttan hoşafda yapılır.
KIŞLIK MEYVA : a . ELMA : Toplanan elmalar kışa saklanacaksa ezik ve çürüklerinden arındırılır.Yanlık’ı olup içerisinde müsait yeri olanlar oraya depo ederler. Bazı ailelerin TEKİR ‘i ( Selender’i ) vardır. Oraya depo ederler. Tekir sayısı köyde çok değildir. Tekir o ailenin ekonomik yapısınıda yansıtmaktadır. Bazı ailelerde TAM dediğimiz barakamsı yapı vardır. Bazı kışlık birikimleri buraya depo ederler.
b . ÜZÜM : Bazı üzümler vardı ki (Misket, Bozurma,…) elmaların saklandığı gibi saklanır.
C . SİYAH HURMA : Bu meyva kışa yakın olgunlaşır. Toplanır. Tekir veya Tam’larda genellikle ÇİT’lerin üzerine serilerek kışa saklanır. Ara sıra bir avuç alınarak fındık çerezi gibi yenir. Kokusu iyi ısıtır.
d . MUŞMULA ( TÖNGEL ) Azda olsa bu meyvada tekir veya tam’da çit üzerinde kışa saklanır.
e . AYVA : Kışa yakın olgunlaşır. Kışa saklamak kolaydır. Elmalarla aynı ortamda saklanır.
KIŞLIK FINDIK . Kışa fındık pek saklanmaz. Çünkü satıp paraya çevrilir. Misafirlere ikram için az da olsa sandıklarda saklayanlar olur.
KIŞLIK KABAK : Kara kabak yaygın yetiştirilen kabaklardandır. Tarla kenarlarına dikilir. Mısır tarlası toplanırken kabaklarda toplanır. Olgunlaşmış = Ermiş kabaklar (Tırnak batmıyorsa ) kışa saklanır. Diğerleri dayanıksız olduğu için kısa sürede tüketilir.
Kışın kara kabak dilimlenir. Pişirilir. İsteyen o şekilde yer. İsteyende üzerine toz şeker dökerek yer.
KARALAHANA : Köyümüzde karalahana 4 mevsim yetişir. Hemen hemen her evde her gün karalahana yemeği vardır. Kış için özel bir hizmet istemez. Karın altından da alınır. Karın altından alınıp pişirilen karalahana yemeği çok lezzetlidir.
SÜT – YOĞURT – AYRAN : Türkelli köy iken her evin inekleri olurdu. Bunlar bilhassa kış aylarında da süt verecek şekilde ayarlanırdı. Süt yoğurt ayran ve tereyağı her evin vazgeçilmez temel besin kaynaklarındandır. Bunu da kendi üretir.
çökelek
Artan ayranlar ocakta ısıtılarak kesilir. Bez torbada süzülür. Buna süzme denir. Bu süzme olarak yendiği gibi ÇÖKELEK yapılarakta yenir.
SIĞIRLARIN YİYECEKLERİ : Yazın otlar kesilir kurutulur. Bu otlar : Yığma yapılarak kışa saklanır. YANLIK, TAM, AHIR veya TALAŞLIK’ta saklanır. (Talaşlık : Evin önüne bahçede bir yere yanları fındık çubuğu ile örülür. Silindir şeklindedir. Kapısı vardır. Üzeri mısır sapları ile örtülür. İçerisine yağmur girmez. Buraya mısır koçanının kurutulmuş talaşları konduğu için talaşlık denir. )
Mısırın sap kısmı yığmalar yapılarak saklanır. Mısırın talaşı da talaşlıkta saklanır. Talaşlık yerine ahırda veya tamda saklanır.
SIĞIRLARIN ALTLIĞI : Sonbaharda kuruyup dökülen ağaç yaprakları (GAZEL ) süpürülüp toplanır. Ahırın yan tarafına veya tama veya talaşlığın bir kenarına konur. Kışın sığırların altlarına serilir. Altlarından alınanda doğal gübre olarak bahçelerde kullanılır.
KIŞLIK YAKACAK :
a . ÇALI, ÇIRPI : Fındık bahçeleri ayıklanınca elde edilen ince çubuk. vs.Ayrıca üzüm tevekleri olan ağaçlar budanır. ( Üzümleri toplamada kolaylık olsun diye ) Bunlardan alınan çalılar.
b . DAL ODUNU : Fındık bahçelenirken kesilen fındık dalları dal odundur. Budanan ağaçların dalarlıda dal udundur. Dal odunu çalı çırpıya göre daha çok ısı verir ve daha uzun süre ateşte yanar.
c . : YARMA ODUNU : Ağaç tomrukları baltalarla yarılarak elde edilir. Daha çok kızılağaç odunu yapılır. En kaliteli odun budur. Yazdan hazırlanır. Evlerin ÇARDAK’ına yerleştirilir. Müsait değilse dışarı yerleştirilir. Kışın sobalarda yakımı iyidir.
d . KÖK : Kesilen ağaçların torak altında kalan kısmıda sökülerek alınır. Ateş gücü iyidir. Bazen komar bitkisinin kökleri de sökülerek yakacak olarak kullanılır.
e . GÜDİNE : Taneleri alınmış mısır koçanı. Mısır üretimi çok olduğu zamanlarda güdinede çok oluyor. Sobalarda, guzinelerde kullanılır.
f . GAVSUK : Yeşil fındık kabuğunun kurutulmuşu. Fındık mahsılü sonrası çok miktarda gavsuk oluşur. Atılmaz. Saklanır. Kışın soba ve guzinelerde kullanılır.